Katelijn Nijsmans: “We hebben een oerdrift om te leren”

Is leren alleen nog weggelegd voor Artificiële Intelligentie? En moet onze aangeboren intelligentie per se onderdoen voor het kunstmatige intellect van AI? We gingen hierover in gesprek met neurowetenschapper en welzijnsexpert Katelijn Nijsmans: “Om het leervermogen van je medewerkers optimaal te benutten, moet je weten hoe je aansluiting vindt bij wat er in het menselijk brein aanwezig is.” 

Hoe ontketen je het leervermogen van je medewerkers? Daarmee opent neurowetenschapper en welzijnsexpert Katelijn Nijsmans de VOV-Beurs van 2024 op 4 juni te Gent. Op die inzichten is het voorlopig nog even wachten, maar VOV probeerde Katelijn in tussentijd toch al zover te krijgen om een tipje van de sluier te lichten. Wat weten we over de manier waarop ons b​rein en Artificiële Intelligentie werken? Wat zijn de voor- en nadelen van neuroplasticiteit? En hoe ‘maakbaar’ is de mens écht? Het werd een gesprek vol onpopulaire stellingen en wetenschappelijke inzichten. Maar voordat we daarover uitweiden, gaan we heel even terug in de tijd.

Van ingewikkeld naar eenvoudig

Katelijn Nijsmans deed in het begin van haar carrière onderzoek naar de effecten van verandering in de hersenen. Tijdens haar studies in Maastricht hielp ze als tutor andere studenten om moeilijke leerstof te verwerken. Hier ontstond haar liefde voor het L&D-vak al. Ondertussen staat ze aan het hoofd van opleidings- en adviesbureau How’s Work.

Katelijn: “Ik doe dat nog altijd het allerliefst: iets heel ingewikkeld heel eenvoudig maken. Wanneer je tijdens je studies een tekst leest over bijvoorbeeld neurofysiologie, is het niet zo vanzelfsprekend dat je alles begrijpt of dat alles blijft hangen. Als tutor hielp ik om de materie in de hoofden van leerlingen op te slaan en ervoor te zorgen dat ze die kennis konden toepassen. Dat werd vooral gedaan door gesprekken over de leerstof te faciliteren aan de hand van casussen. Ik merkte toen al dat ik heel graag met opleiden bezig was.”

Iets moeilijk eenvoudig maken doet ze nog steeds in haar job bij How’s Work door onder meer het pseudowetenschappelijk kaf te scheiden van het wetenschappelijk koren.

Katelijn: “Een voorbeeld daarvan? (Denkt even na) Herhaling is niet het fundament van neuroplasticiteit (het vermogen van de hersenen om gedurende het hele leven te veranderen of te leren, nvdr). Het is uiteraard wel belangrijk: we leren door dingen vaak te doen. Toch kan het ook dat iets niet blijft hangen, ook al herhaal je het duizend keer. Over hoe dat komt, zal ik meer vertellen tijdens mijn keynote op de VOV-Beurs.”

Niet veel later doet Katelijn nog een opmerkelijke uitspraak wanneer we haar vragen naar de belangrijkste les die zij in haar carrière al mocht leren.

Katelijn: “Zoveel mogelijk met anderen bezig zijn. Niet populair uit de mond van een welzijnsexpert, ik weet het. Maar leren betekent vooral naar de doelgroep kijken. Je kan hen pas doen leren als je weet waar ze nood aan hebben, waar ze blij van worden, waar je kan aanhaken enzovoort. Dat wordt wel eens vergeten.”

Katelijn: “Ik heb mezelf heel lang afgevraagd hoe maakbaar mensen zijn: hoeveel mag je van iemand verwachten? En van jezelf? Ik ben wat opgegroeid met de idee dat als je iets echt wil, je het ook zal kunnen. Wanneer ik las over neuroplasticiteit, zeker in de populairdere magazines, leek dat bekrachtigd te worden. Je hersenen zijn plastisch, dus de mogelijkheden eindeloos. Maar ik voelde dat dat niet helemaal klopte. Door me hier tien jaar lang in te verdiepen, heb ik geleerd dat mensen wel maakbaar zijn, maar dat er ook beperkingen zijn. Je kan je mensen daarom niet zomaar een kader en een opleiding meegeven. Het is nodig om te vertrekken van wat er bij hen aanwezig is. 100% maakbaar zijn we niet.”

Als je het maar wilt, zal je het wel kunnen. Of nog: motiveer je mensen genoeg en ze zullen de materie uit die opleiding wel in de praktijk kunnen omzetten. Geldt dat wel voor iedereen? Katelijn deed er nog een onpopulaire stelling bovenop.

Katelijn: “Een growth mindset kweken is niet het antwoord op alle vragen. En ondanks de neuroplasticiteit van onze hersenen, hebben niet alle mensen dezelfde capaciteiten en achtergrond. Het leerproces ziet er voor iedereen dan ook anders uit. Daarom is het zo belangrijk om te starten bij de ander, bij wat er bij die ander aanwezig is.”

Artificiële Intelligentie vs. het Menselijk Brein

Artificiële Intelligentie kent, in tegenstelling tot ons brein, haast geen beperkingen. Katelijn zoomde hier voor ons wat verder op in.

Katelijn: “Geef Artificiële Intelligentie data en het zal conclusies trekken door verbanden te leggen. Ons brein werkt op een gelijkaardige manier: wij maken niet alleen beslissingen op basis van informatie, maar ook naar aanleiding van eerdere ervaringen, perceptie en emoties. De neurale netwerken van ons brein en AI werken dus ongeveer hetzelfde, maar de manier waarop info verwerkt wordt is bij ons niet uitsluitend rationeel en analytisch. Hoe graag we dat ook zouden geloven. Dat zuiver analytische is een groot voordeel voor AI, eens alle bias eruit gaat. Maar de emotionele benadering van de mens moet hier zeker niet voor onderdoen. Leren, ook over zuiver objectieve zaken zoals de werking van de hersenen, is bij de mens bovendien geen zuiver objectief gegeven.”

Katelijn: “In tegenstelling tot AI kan je als mens bovendien niet eindeloos blijven leren. Dat heeft te maken met ouder worden: de banen in onze hersenen worden gelegd en het wordt steeds moeilijker om daar verandering in te brengen. Neuroplasticiteit neemt dus af met de jaren. In plaats van nieuwe kennis krijg je er echter wel wijsheid bij. En dat is ook waardevol. Niet kunnen stoppen met leren, zou voor ons heel vermoeiend zijn. Daarnaast is het ook mogelijk dat, ook al ben je jong, je hoofd op een bepaald moment ‘vol’ zit. Dat is cognitieve overload. Je werkgeheugen zit op dat moment boordevol informatie en je brein heeft tijd nodig om nieuwe kennis te verwerken en over te dragen naar het langetermijngeheugen. AI heeft dit ‘probleem’ niet. Op dat vlak kan het ons goed ondersteunen.”

Voordat we het gesprek afrondden, lichtte Katelijn nog een laatste tipje van de sluier over haar openingskeynote op de VOV-Beurs.

Katlijn: “We hebben biologisch gezien een oerdrift om te leren. Als we dat niet hadden, dan hadden we het als mens niet ver geschopt. Zeg dus niet: sommige mensen willen leren en anderen niet. Daar gaat het niet om. Willen leren zit in iedereen van ons. Je moet alleen aansluiting vinden bij wat er al in het brein van mensen aanwezig is. En daar zal ik het verder over hebben tijdens de openingskeynote op de VOV-Beurs.”